Hava Trafik Kontrol Hizmetinde Tıbbi Acil Durumların Yönetimi

Medikal (Tıbbi) acil durumlarda, uçuş ekibi, kabin ekibi ya da yolcular dahil olmak üzere hastanın durumuna göre pilot tarafından iniş için öncelik istenebilir, planlanmış meydana iniş ya da farklı bir meydana yönlendirme (divert) ile sonuçlanabilecek şekilde PANPAN ya da MAYDAY deklare edilebilir. Pilotlar tarafından “LIFE THREATENING” ifadesi kullanılabilir ve durum MAYDAY’a dönüşebilir. Medical emergency durumunda kaptan pilot ile kabin amiri arasında PAA (Problems, Action Taken, Additional information) brifingi yapılır.

Bu tür durumlarda, kabin ekibi genellikle "MedLink" veya "MedAire" gibi yer tabanlı acil tıp uzmanlarına (doktorlara) uydu telefonu aracılığıyla ulaşır. Hastanın semptomları bu uzmanlara aktarılır ve "divert" kararı genellikle yerdeki doktorların tavsiyesi üzerine alınır.

-Uçuş ekibinin INCAPACITATED (Pilotun veya pilotların sağlık veya diğer sebeplerden dolayı görevlerini yerine getirememesi) olması, acil durum olarak düşünülür ve uygun meydanlar için iniş yapılmasını gerektirebilir. Kaptan pilot inkapasite olursa “steering tiller” bazı uçaklarda sadece sol koltuktan erişilebildiği için hava aracı pistte kalabilir ve taksi yapabilmek için kaptan pilotun yer değiştirmesi ya da taşınması gerekebilir.

-Pilotlardan birinin tıbbi bir problem yaşaması durumunda diğer pilotun iş yükü artacaktır ve uçuş emniyeti ile ilgili hususlar da dahil olmak üzere bazı görevleri yerine getiremeyecektir.

-Divert kararı verildiğinde (iniş meydanındaki meteorolojik şartlar, inilecek meydana aşina olunması, en kısa zamanda inişin gerçekleştirilmesi, pilotun durumu, inilecek meydandaki tıbbi imkânlar, geride kalan pilotun (pilot flying) iniş yapmasının daha kolay olması gibi etkenlere göre belirlenecek bir meydana) iniş önceliği ve acil iniş olacaktır.

Hava Trafik Kontrolörü Hangi Adımları Uygular:

Pilotlardan biri inkapasite olduğunda (görevini yerine getiremez hale geldiğinde);

-İnkapasite pilotun, yaşı, cinsiyeti, milliyeti, konuştuğu diller (language spoken) ve semptomları öğrenilir,

-Pilota (pilot flying), uygun en yakın meydanlar ve yedek meydan, bu meydanlara ilişkin detaylı bilgiler ve meteorolojik şartlar, mümkün olan en kısa zamanda bildirilir,

-Hava aracını çekmek üzere gerekli araç/ekipman hazır tutulur,

-Hava aracındaki insan sayısı, yakıt miktarı ve tehlikeli madde olup olmadığı öğrenilir,

-Meydan Acil Durum Yönetmeliğine uygun hareket edilir.

Kabin ekibi ya da yolculardan kaynaklı medikal acil durum deklare edildiğinde ise;

-Hasta yolcunun, yaşı, cinsiyeti, milliyeti, konuştuğu diller (language spoken) ve semptomları öğrenilir,

-Hastanın hangi sırada oturduğu ve koltuk numarası öğrenilir,

-Pilotun niyeti sorularak, gate ya da remote stand nereye yaklaşacağı bilgisine göre ambulance/medical personnel/paramedic (ambulans/medikal personel/paramedik) ayarlanır,

-Pilotun, stairs (merdiven) isteme durumuna göre uçak tipi bilgisi de aktarılarak ilgili meydanla koordinasyon yapılır.

Uçakta communicable (bulaşıcı) bir hastalığa ya da biohazard duruma yönelik bir teşhis ya da şüphe varsa, Port Health’e (Havalimanı Sağlık Otoritesine);

a) Uçağın çağrı adı

b) Kalkış meydanı

c) Gidiş meydanı

d) Tahmini varış zamanı

e) Uçaktaki kişi sayısı

f) Şüphelenilen hadise ile ilgili kişi sayısı

g) Biliniyorsa halk sağlığı risk veya risklerinin ne olduğu gibi bilgiler aktarılır.

Pilotların hastanın durumuna yönelik kullanabileceği bazı ifadeler; conscious, unconscious, coherent, incoherent, fainted, incapacitated, pass out, pass away, unresponsive.

Kişinin yaşamını yitip yitirmediğine ancak bir sağlık profesyoneli karar verebilir, uçuş ekibinin böyle bir yetkisi yok. O yüzden sadece “unresponsive passenger” olarak tanımlayabilirler.
TCAS RA sırasında yapılan manevra ya da şiddetli türbülans hadiseleri de kabin ekibi ya da yolcuların yaralanmalarına sebep olup, tıbbi acil duruma yol açabilir. Ayrıca “bird strike” hadiselerinde windshield hasar alabilir, uçuş ekibi yaralanabilir.
Lazer tutulmasından ötürü “PANPAN Medical Issue” deklare eden uçuş var, pilotlardan biri anlık olarak görme yetisinde problem yaşadığı için inkapasite olmuştur.
Kabinde yolcular arasında ortaya çıkabilecek tartışma (altercation) ya da kurallara uymayan yolcu (unruly passenger) hadiseleri de medikal acil durumla sonuçlanabilir. Örneğin, bir yolcunun diğer yolculara fiziksel olarak saldırması sonucu yaralanmalar meydana gelebilir ve bu durum uçağın acil iniş yapmasını gerektirebilir.
Uçakta hazır bulunan ve hastaya uygulanabilecek ilk yardım araçları arasında: AED (Automated External Defibrillator) ve therapeutic oxygen de yer alıyor. Ayrıca kabin görevlileri CPR (Kardiyopulmoner Resüsitasyon) yapabiliyor.

Medical emergency oranı ortalama olarak her 600 uçuşta 1 şeklinde rapor edilmiş ve bunların çoğu da “fainting” (bayılma) ya da “nausea” (bulantı) gibi minör durumlardan oluşmaktadır [1]. Ancak zaman zaman stroke ve heart attack gibi ciddi sağlık sorunları da ortaya çıkabiliyor. Bunun yanı sıra daha farklı bir metodoloji ile yapılan bir başka çalışmada medikal acil durum sayısının raporlanandan çok daha yüksek olabileceği (her 212 uçuşta 1 hadise) bulgulanmıştır [2]. Ancak farklılıkların bir bakıma havayolu şirketleri arasında medikal acil durumu yönetme ve inişte tıbbi destek alma hususlarında farklı karar mekanizmaları ve eşikler olmasından da kaynaklanıyor olabilir. Son olarak medikal acil durumların yalnızca %1.7’si “diversion” ile sonuçlanıyor ve genellikle rapor edilen rahatsızlıklar kardiyovasküler sistem ve nörolojik problemlerle ilintili.

Divert kararının alınmasını etkileyen medikal ve lojistik faktörler.

Acil durum senaryosunda planlanan meydanlar dışında bir meydana zorunlu iniş yapılacaksa diğer bilgilerle beraber uçak tipi bilgisi de ilgili meydana aktarılmalı ve meydanın bahsi geçen uçak tipine uygun olup olmadığı bilgisi kontrol edilmelidir. (Confirm compatible to A380, do you have stairs to carry unresponsive passenger?)

Havacılıkta sıklıkla karşılaşılan tıbbi acil durumlardan oluşan kelime bulutu için linke tıklayınız.

Kaynaklar:
[1] Peterson DC, Martin-Gill C, Guyette FX, et al. Outcomes of medical emergencies on commercial airline flights. N Engl J Med. 2013.
[2] Alves PM, Kumar KR, Devlin J, Nerwich N, Rotta AT. In-Flight Medical Events on Commercial Airline Flights. JAMA Netw Open. 2025. (alert-passed)

Favatc