Havacılıkta Emniyetli İrtifa Kavramları: MEA, MORA ve Grid MORA

Havacılıkta Emniyetli İrtifa Kavramları: MEA, MORA ve Grid MORA

CFIT (Controlled Flight Into Terrain - Kontrollü Uçuşta Araziye Çarpma) kazaları, özellikle 1990'lı yıllara kadar havacılıktaki en önemli kaza-kırım hadiselerinden biri olarak görülmekteydi. IATA ve Boeing’in tarihsel verilerine göre, 1980’ler ve 90’ların başında ticari jet kazalarındaki can kayıplarının önemli bir kısmı CFIT kaynaklıydı. Başat faktör olarak teknolojinin gelişmesiyle (Honeywell verilerine göre EGPWS kullanımı CFIT riskini %95'ten fazla azaltmıştır), buna ek olarak durumsal farkındalığın önemini vurgulayan CRM çalışmalarının da katkılarıyla, CFIT olaylarının miktarı dramatik bir şekilde düştü.

Bu süreçte emniyetli uçuş irtifalarının tanımlanması ve bu irtifaların özelliklere uygun şekilde kullanımları kritik öneme haizdi. Zira günümüzde GNSS’den ve uydu tabanlı olarak desteklenebilen ADSB teknolojisinden istifade edilerek airliner uçakların maniayla olan ayırma minimaları çok daha hassas bir şekilde ele alınabilse de geçmişten günümüze emniyetli irtifaları tanımlamak için kullanılan MEA (Minimum En-route Altitude) ve MORA (Minimum Off-route Altitude) değerleri ekstra emniyet bariyeri oluşturmaya devam etmektedir.

Rota İçi (MEA) ve Rota Dışı Uçuş (MORA) Güvenliği

MEA, IFR (Aletli Uçuş Kuralları) uçuş planlamasının temel unsurlarından biridir. Önceden belirlenmiş, haritalarda net bir şekilde çizili olan ve "hava yolu" olarak adlandırılan koridorlarda (genellikle yol ekseninin her iki yanında 5’er deniz mili, toplamda 10 deniz mili genişliğindeki koruma sahası içinde) yapılan uçuşları kapsar. MEA sayesinde hem tüm seyrüsefer ve iletişim altyapısından istifade edilir hem de manialardan koruma sağlanır.

Dağlık olmayan alanlarda en yüksek manianın üzerine 1.000 ft, dağlık alanlarda ise 2.000 ft tampon eklenerek, manialara karşı emniyetli bir dikey mesafe belirlenir. Yer tabanlı seyrüsefer sistemler ile sinyal alışverişinin sürdürülebileceği Minimum Reception Altitude (MRA) üstü rotalar esas alınır ve ATC ile de radyo iletişiminin kesintisiz devamlılığı garanti edilir. Bahsi geçen bu üç kıstasın da karşılandığı en yüksek irtifa, diğer kısıtlamaları da kapsayacağı için MEA olarak adlandırılır ve operasyonel olarak kullanılır.

Belirlenmiş hava yolları dışında kalan, geniş bir coğrafi alan üzerinde yapılan uçuşlar veya acil bir durum (örneğin kötü havadan kaçınma, acil alçalma vs.) nedeniyle planlanmış rotadan sapılan senaryolarda ise MORA değerleri kullanılır. MORA'nın sunduğu tek ve en önemli güvence, sadece engellerden dikey olarak güvenli bir mesafede kalmayı sağlamaktır. Bu irtifa, seyrüsefer sinyali veya ATC ile iletişim garantisi sunmaz. MORA'nın tek amacı, hava araçlarını araziye çarpmaktan korumaktır.

Minimum Uçuş İrtifaları: MEA, MORA ve Grid MORA

Grid MORA ise ticari havacılıkta küresel bir standart haline gelmiş, Jeppesen tarafından geliştirilmiş bir MORA türüdür. Haritaları genellikle enlem/boylam bloklarına ayırır ve her bir "kare" için tek bir minimum güvenlik irtifası sunar. Jeppesen standartlarına göre; Grid bloğundaki en yüksek engel 6.000 ft veya daha alçaksa, üzerine 1.000 ft tampon eklenir. Grid bloğundaki en yüksek engel 7.000 ft veya daha yüksekse, üzerine 2.000 ft tampon eklenir. Bu kesin yükseklik kuralı, Grid MORA'yı "dağlık alan" gibi yoruma açık tanımlara dayanan diğer sistemlerden ayırır ve küresel operasyonlar için tutarlı bir standart sağlar.

Son olarak ForeFlight ve benzeri uygulamalar, emniyetli irtifaları pilotlara daha anlaşılabilir bir şekilde sunabilmek için EFB (Electronic Flight Bag) üzerinden çeşitli renk kodlamaları kullanır. Bu araçlar, Jeppesen'in küresel yüksek çözünürlüklü arazi ve engel verilerini kullanarak, pilotlara gelişmiş durumsal farkındalık ve emniyet sağlar.

Kaynaklar:
https://foreflight.com/
https://aerospace.honeywell.com/us/en/pages/enhanced-ground-proximity-warning-system
https://ww2.jeppesen.com/
https://www.iata.org/contentassets/06377898f60c46028a4dd38f13f979ad/cfit-report.pdf
https://www.iata.org/contentassets/06377898f60c46028a4dd38f13f979ad/iata_guidance_performance_assessment_of_pilot_response_to_egpws.pdf (alert-passed)