Yakıt Boşaltma (Fuel dumping, Fuel Jettison)

Kalkıştan sonra hava aracının acil bir durum yaşaması senaryosunda; acil durumun doğasını ve uçağın durumunu gözeterek yakıt boşaltma prosedürü uygulanabilir. Özellikle düşük irtifalarda acil durum sebebiyle; QRF (Quick Return Flight) ya da RTB (Return to Base) yaşanırsa pilot, ön bir müsaade almadan ağırlığını azaltmak amacıyla yakıt boşaltmaya başlayabilir. Pilot, yakıt boşaltma esnasında herhangi bir elektrik kontağı probleminin önüne geçebilmek için alıcı/vericisini kapatabilir.

Yakıt boşaltma işlemi genellikle yaşanan acil durumun sonrasında “overweight landing”e izin vermeden emniyetli bir iniş gerçekleştirebilmek için “last resort” bir kararla tercih edilir. Zira yakıt havayolunun en önemli gider kalemlerinden birini oluşturur ve sadece belirli acil durum senaryolarında emniyetli inişi garanti edebilmek için “fuel dumping” prosedürü uygulanır.

MTOW (Maximum Takeoff Weight) ağırlığı MLW’e (Maximum Landing Weight) eşit olan dar gövdeli uçaklarda fuel dumping prosedürü uygulanmaz. (A320 ve B737 gibi uçaklarda fuel jettison sistemi yoktur.)

A320 ve B737 gibi dar gövdeli uçakların MTOW ve MLW değerleri birbirine çok yakındır. Bu uçaklar, "overweight landing" (limit üstü ağırlıkta iniş) için tasarlandıklarından, acil bir durumda yakıt boşaltma sistemine (fuel jettison) ihtiyaç duymazlar. Mühendislik hesaplamaları, bu uçakların MLW üzerinde olsalar bile iniş takımları ve gövde yapısı sayesinde emniyetli bir şekilde inebilmelerini sağlar.

MLW, yapısal bir sınırlamadır. İniş takımına ve gövdeye ekstra yük binmemesi için belirli bir ROD (Rate of Descent) ve ağırlık hesabı yapılır. MLW üzerindeki inişler “overweight landing” olarak adlandırılır. Emniyetli bir iniş için hesaplanan ağırlığın fazlasına sahip olmak, yüksek iniş hızına ve momentuma sebep olur.

Pilot, gerekli durumlarda holding yaparak yakıt sarfiyatını arttırıp uçağın ağırlığını azaltmayı düşünebilir ya da holding için zaman yoksa ve acil iniş gerekiyorsa overweight landing söz konusu olabilir. Geniş gövdeli uçaklar göz önüne alındığında ise genellikle MTOW ve MLW arasında büyük farklar olduğu için uçağın yakıt boşaltma donanımları bulunmaktadır ve fuel jettison prosedürü ile fazla yakıt atılabilir. Örneğin B747 bir dakikada 2 ton yakıt boşaltabiliyor. Buna ek olarak o iki dakikada yakılan yakıt miktarı da eklenmeli. B747, saatte yaklaşık 12 ton yakıyor, oradan dakikada yaktığı yakıt da bulunabilir (yaklaşık 0.2 ton). Bu denkleme göre MLW değerinden artalan yakıt miktarının ne kadar sürede yakıt boşaltma ile atılabileceği hesaplanabilir. Her heavy uçakta fuel jettison donanımı olmayabilir o yüzden acil durumun doğasına göre holdinge girip, yakıt tüketme ya da overweight landing opsiyonu değerlendirilebilir.

NOT: “Overweight landing” durumunda “hot brakes” (frenlerin aşırı ısınması) problemi yaşanabilir bu sebeple pistin bir süre kapalı kalması muhtemeldir. Bu tür inişler, lastiklerin patlamasına veya iniş takımında yapısal hasara yol açabileceğinden, iniş sonrası kapsamlı bir teknik bakım gerektirir.

Fuel dumping prosedürü uygulayan bir uçak için emergency broadcast yayınlanır ve diğer trafiklerin durumdan haberdar olması sağlanır.

Yakıt Boşaltma Kriterleri:

Acil veya olağanüstü durumdaki bir hava aracı, güvenli bir iniş yapabilmek için, iniş ağırlığını azaltabilmek amacıyla yakıt boşaltmaya ihtiyaç duyabilir. Kontrollü hava sahası içerisindeki bir hava aracı yakıt boşaltma ihtiyacı duyarsa, uçuş ekibi ATC ünitesine bu durumu bildirecektir. Bu durumda, ATC ünitesi uçuş ekibi ile aşağıdaki hususları koordine edecektir:

i. Mümkün olduğu takdirde, takip edilecek rotanın; yerleşim birimlerinden uzakta, fırtına rapor edilmiş veya kötü hava koşulları (lightning, thunderstorm) beklenen sahaların dışında, tercihen deniz veya büyük su kütleleri üzerinde olmasını,

ii. 6000 ft. (AGL) ve üzerinde bir yüksekliğin tahsis edilmesini,

iii. Yakıt boşaltma süresini (duration of fuel dump).

Yakıt Boşaltma Kriterleri.

Fuel dumping prosedürü uygulayan bir uçak için emergency broadcast yayınlanır ve diğer trafiklerin durumdan haberdar olması sağlanır. (Örneğin; Attention all aircraft (ya da Broadcast to all stations), fuel dumping in progress 10 miles west of XYZ, nortbound at 6000 feet by a heavy B787)

NOT: 6000 feet ve üstünde yapılan fuel dumping işlemlerinde yakıt yere ulaşmadan buharlaştığı, ekosisteme ve canlılara önemli ölçüde zarar vermediği kabul edilmektedir.

Ocak 2020'de yaşanan Delta Air Lines 89 sefer sayılı uçuşu, bu kuralın neden önemli olduğunu gösteren çarpıcı bir örnektir. Los Angeles'tan (LAX) kalkan uçak, motor arızası nedeniyle hemen geri dönmek zorunda kalmış ve aciliyet nedeniyle 6000 feet'in çok altında, yerleşim yerleri (birkaç okul dahil) üzerinde yakıt boşaltmıştır. Yere sıvı halde ulaşan yakıt, onlarca çocuk ve yetişkinde cilt tahrişine ve solunum problemlerine yol açmıştır. Bu olay, prosedürlerin emniyet ve çevre dengesi için ne kadar kritik olduğunu göstermektedir.

“Fuel jettison” ve “fuel dumping” terimleri sıklıkla birbirlerinin yerine kullanılıp, yakıt boşaltma anlamına gelse de senaryo bazlı olarak teknik farklar ihtiva ederler;

i) Fuel jettison, uçağın ağırlığını azaltmada daha kontrollü bir eylemdir ve planlı bir şekilde yapılır. Bu yönüyle proaktifken, fuel dumping ise reaktiftir.

ii) Fuel dumping daha çok düşük irtifalarda meydana gelen motor arızası ya da diğer acil durumlarda hızla yakıt atma zorunluluğu ve aksi durumda ise overweight landing ile ilişkilendirilir.

iii) Fuel dumping, acil durumun doğasına göre düşük irtifalarda da gerçekleşebileceği için çevreye ve canlılara daha fazla zarar verme potansiyeline sahiptir.

Yakıt Boşaltan Hava Aracı ile Tanımlanmış Diğer Hava Araçları Arasındaki Ayırmalar

- Yakıt boşaltan hava aracının tam arkasında olmamak kaydı ile yatay olarak en az 10nm,

- Eğer ilgili hava aracı, yakıt boşaltan hava aracına göre 15 dakikalık uçuş süresi veya 50 nm’den daha yakın bir mesafede arkasında ise aşağıdaki dikey ayırma minimumları uygulanmalıdır:

i. Yakıt boşaltan hava aracının üzerinde en az 1000 ft.

ii. Yakıt boşaltan hava aracının altında en az 3000 ft.

NOT: Yakıt boşaltılan bölgenin altında 3000 feet'lik daha geniş bir dikey ayırma (üstünde 1000 feet iken) uygulanmasının nedeni, boşaltılan yakıtın buharlaşırken havadan ağır olduğu için aşağı doğru çökmesidir. Bu durum alttaki uçağın yakıt buharına veya sıvı partiküllere girmesini engellemek için alınan kritik bir önlemdir.

Favatc